1. Bibliografia
1.1. Bender, Peter, Die 'Neue Ostpolitik' und ihre Folgen - Vom Mauerbau bis zur Wiedervereinigung, München, 1995.
1.2. Benz, Wolfgang, Potsdam 1945. Besatzungsherrschaft und Neuaufbau im Vier-Zonen-Deutschland, München, 1994.
1.3. Będkowski, Leszek (red.), Z Kresów na Kresy. Wielkie Przesiedlenie Polaków.” Pomocnik historyczny Polityki” nr 4, Warszawa, 2016.
1.4. Brzoza, Czesław; Sowa Andrzej Leon, Wielka Historia Polski. Tom V. Polska w czasach niepodległości i II wojny światowej (1918-1945). Od Drugiej do Trzeciej Rzeczypospolitej (1945-2001), Warszawa, 2003.
1.5. Ciesielski, Stanisław, Przesiedlenie ludności Polskiej z Kresów Wschodnich do Polski 1944-1947, Warszawa, 1999.
1.6. Czołowski, Aleksander, Pomniki dziejowe Lwowa z archiwum miasta. T. 1, Najstarsza księga miejska, 1382-1389, Lwów, 1892.
1.7. Douglas, Raymond M., 'Ordnungsgemäße Überführung': Die Vertreibung der Deutschen nach dem Zweiten Weltkrieg, München, 2012.
1.8. Hahn, Eva; Hahn, Hans Henning, Die Vertreibung im deutschen Erinnern. Legenden, Mythos, Geschichte, Paderborn, 2010.
1.9. Halicka, Beata, Polski Dziki Zachód: Przymusowe migracje i kulturowe oswajanie Nadodrza, 1945-1948, Kraków, 2015.
1.10. Harasimowicz, Jan (red.), Encyklopedia Wrocławia, Wrocław, 2006.
1.11. Heise, Volker, 1945, Berlin, 2024.
1.12. Herbert, Ulrich, Geschichte Deutschlands im 20. Jahrhundert, München, 2014.
1.13. Hryciuk, Grzegorz, Przesiedleńcy. Wielka Epopeja Polaków, 1944-1946., Kraków, 2024.
1.14. Jakimowicz, Marcelina, Świat, który już nie istnieje. Polskie i ukraińskie opowieści biograficzne (1918-1956), Wrocław, 2022.
1.15. Jähner, Harald, Wolfszeit: Deutschland und die Deutschen 1945 - 1955, Bonn, 2020.
1.16. Judt, Tony, Powojnie: Historia Europy od roku 1945, Poznań, 2008.
1.17. Kalicki, Włodzimierz, Ostatni jeniec Wielkiej Wojny: Polacy i Niemcy po 1945 roku, Warszawa, 2002.
1.18. Kucharski, Wojciech (red.), Wrocław 1945-2016. Ausstellung im Zentrum für Geschichte "Depot", Wrocław, 2016.
1.19. Kuszyk, Karolina, In den Häusern der Anderen. Spuren deutscher Vergangenheit in Westpolen, Berlin, 2022.
1.20. Lawaty, Andreas; Orłowski, Hubert (red.), Polacy i Niemcy: historia, kultura, polityka, Poznań, 2008.
1.21. Lowe, Keith, Savage Continent. Europe in the Aftermath of World War II, Falkirk, 2013.
1.22. Plato, Alexander von; Leh, Almut, Ein unglaublicher Frühling. Erfahrene Geschichte im Nachkriegsdeutschland 1945-1949, Bonn, 2011.
1.23. Recke, Michael; Remmers, Michael; Roeder, Corinna, Fakten oder Fantasie? Karten erzählen Geschichten! Ausstellung vom 4. Mai bis 1. Juli 2017 in der Landesbibliothek Oldenburg, Oldenburg, 2017.
1.24. Richter, Adolf, Chronik von Weißstein - Kreis Waldenburg i. Schl. Eine frankische Bauernsiedelung in ihrer Entwickelung zum niederschlesischen Industrieorte, Weißstein, 1926.
1.25. Riemann, W., Geschichte und Sagen der Burgen und Städte im Kreise, Breslau, 1925.
1.26. Schieb, Roswitha, Literarischer Reiseführer Breslau: Sieben Stadtspaziergänge, Potsdam, 2009.
1.27. Siekierka, Szczepan; Komański Henryk; Bulzacki, Krzysztof, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939-1947, Wrocław, 2006.
1.28. Sienkiewicz, Witold; Hryciuk, Grzegorz (red.), Zwangsumsiedlung, Flucht und Vertreibung 1939-1959. Atlas zur Geschichte Ostmitteleuropas, Bonn, 2010.
1.29. Stern, Fritz, Fünf Deutschland und ein Leben. Erinnerungen, München, 2007.
1.30. Ther, Philipp, Deutsche und polnische Vertriebene. Gesellschaft und Vertriebenenpolitik in der SBZ/ DDR und in Polen 1945-1956, Göttingen, 1998.
1.31. Tokarczuk, Olga, Bezimienny krajobraz, w: Pankiewicz, Agata; Przybyłko, Marcin (red.), nieswojość, Wrocław, 2019.
1.32. Ullman, Klaus, Schlesien-Lexikon, Mannheim, 1982.
1.33. Wawrzkowicz, Eugeniusz; Klink, Józef (opr.), Obrona Lwowa 1-22 listopada 1918. T. 3. Organizacja listopadowej obrony. Ewidencja uczestników walk. Lista strat, Lwów, 1939.
1.34. Winkler, Heinrich, Długa droga na Zachód (Tom 2): Dzieje Niemiec 1933 - 1990, Wrocław, 2007.
1.35. Zgórniak, Marian (red.) , Wielka Historia Świata (Tom 11): Wielkie Wojny XX wieku (1914-1945), Kraków, 2006.
1.36. Zielonka, Dariusz, Dawidów koło Lwowa, Ząbki, 2021.
2. Archiwalia
2.1. Potwierdzenie dostawy mleka, Stanisław Klimasiewicz, Dawidów, 10.02.1944 r., Archiwum rodzinne rodziny Klimasiewicz.
2.2. Wypis z aktu małżeństwa Antoniego Klimasiewicza i Franciszki Blicharskiej, 11 maja 1880 r., Archiwum rodzinne rodziny Palica.
2.3. Wyciąg z aktu małżeństwa Władysława Palica und Heleny Klimasiewicz, 21.04.1946 r., Archiwum rodzinne rodziny Palica.
2.4. Opis mienia pozostawionego Nr. 7687/Win., Maria Klimasiewicz, Dawidów, 1946 r., Archiwum rodzinne rodziny Klimasiewicz.
2.5. Karta ewakuacyjna, Roman Kotiuszko, 05.04.1946 r., Dawidów, Archiwum rodzinne rodziny Klimasiewicz.
2.6. Formularz rejestracyjny uchodźcy nr 134895, Manfred Lempert, Mariental, 17 maja 1946 r., Archiwum rodzinne rodziny Lempert.
2.7. Gulewicz, Józef, relacja 2012-12-19 PL OPiP III-1-7-200, Centrum Historii Zajezdnia, Wrocław.
2.8. Instrukcja handlowo-taryfowa dla transportu nr 4575, Pyskowice, 14.04.1946, Archiwum rodzinne rodziny Zielonka.
2.9. Kulczycka, Józefa, wywiad ze świadkiem epoki, 28.12.2024, Stare Kurowo, Archiwum rodzinne rodziny Palica.
2.10. Akt nadania gospodarstwa nr 39/4126, Stanisław Klimasiewicz, 12.12.1947 r., Wołów, Archiwum rodzinne rodziny Klimasiewicz.
2.11. Lempert Manfred, wywiad ze świadkiem epoki, 04.01.2025, Rheine, Archiwum rodzinne rodziny Palica.
2.12. Lis, Ryszard, relacja 2012-12-04 PL OPiP III-1-7-198, Centrum Historii Zajezdnia, Wrocław.
2.13. Pocztówka z rosyjskiego obozu dla jeńców wojennych, Alfred Lempert, prawdopodobnie 1944 r., Archiwum rodzinne rodziny Lempert.
2.14. Szehidewicz, Romana, relacja 2012-12-14 PL OPiP III-1-7-201, Centrum Historii Zajezdnia, Wrocław.
2.15. Świadectwo szkolne Heleny Klimasiewicz, rok szkolny 1938/39, XIII Państwowe Liceum i Gimnazium we Lwowie, Archiwum rodzinne rodziny Palica.
2.16. Świadectwo szkolne Heleny Klimasiewicz, rok szkolny 1940/41, Niepełna Szkoła Średnia w Dawidowie, Archiwum rodzinne rodziny Palica.
3. Źródła internetowe
3.1. 150 Jahre LWL-Klinik Lengerich - Rezension, https://www.lwl.org/waa-download/archivpflege/heft86/52-58_rezensionen.pdf, dostęp 23.01.2025.
3.2. Alliierter Kontrollrat, https://d-d-r.de/alliierter-kontrollrat.html#:~:text=Entsprechend%20waren%20diese%20die%20Repr%C3%A4sentanten,Lattre%20de%20Tassigny%20f%C3%BCr%20Frankreich, dostęp 07.01.2025.
3.3. Dekret z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich, https://dziennikustaw.gov.pl/D1946013008701.pdf, dostęp 7.01.2025.
3.4. Der Brünner Todesmarsch, https://kulturstiftung.org/zeitstrahl/der-bruenner-todesmarsch, dostęp 17.01.2025.
3.5. Die digitale Ausstellung „Polen Bewegen“ („Przesuwanie Polski“), https://artsandculture.google.com/story/hwXRR1PfIhIA8A?hl=pl, dostęp 06.01.2025.
3.6. Dokumentation Vergewaltigungen von Frauen im Zweiten Weltkrieg. Ausgewählte Literatur zu Schätzungen der Anzahl, https://www.bundestag.de/resource/blob/872014/6f0f8229e73376473c576aa0aba143b2/WD-1-023-21-pdf-data.pdf, dostęp 17.01.2025.
3.7. Ein Beitrag von Jürgen Diehl, Niedersächsisches Landesarchiv – Abteilung Wolfenbüttel – https://histbrun.hypotheses.org/3811, dostęp 17.01.2025.
3.8. Enactments And Approved Papers of the Control Council, Vol. 1, Library of Congress Digital Collections, https://tile.loc.gov/storage-services/service/ll/llmlp/61035888_Volume-I/61035888_Volume-I.pdf, dostęp 21.10.2024.
3.9. Gesetz über die weitere Verbesserung der Lage der ehemaligen Umsiedler in der Deutschen Demokratischen Republik vom 08.09.1950, https://www.reichsgesetzblatt.de/D/GBl-DDR/1950/104-haupt.htm, dostęp 22.01.2025.
3.10. Heimatbrunnen Trier, https://public-art-trier.de/objekt/heimatbrunnen/, dostęp 07.01.2025.
3.11. Litten, Margot, Ablehnung und Verachtung für Landsleute aus dem Osten, 24.08.2016, https://www.deutschlandfunkkultur.de/vertriebene-ablehnung-und-verachtung-fuer-landsleute-aus-100.html, dostęp 19.01.2025.
3.12. Oder-Neiße-Grenze, https://ome-lexikon.uni-oldenburg.de/begriffe/oder-neisse-grenze, dostęp 07.01.2025.
3.13. Rada, Uwe; Jajeśniak-Quast, Dagmara, „Die „blutende Grenze“. Der Kampf um die „Ostmark“ blieb bis zum Ende der Weimarer Republik ein Thema deutscher Nationalisten“, Taz, 25.11.2018 https://taz.de/Deutschland-und-Polen-nach-1918/!5546704/#:~:text=Der%20Kampf%20um%20die%20%E2%80%9EOstmark,Republik%20ein%20Thema%20deutscher%20Nationalisten.&text=S%20o%20wurde%20er%20sonst,der%20Stadt%20empfing%20ihn%20enthusiastisch., dostęp 19.01.2024.
3.14. Wpis BdV (Bund der Vertriebenen - Vereinigte Landsmannschaften und Landesverbände e.V.) do rejestru stowarzyszeń, https://www.lobbyregister.bundestag.de/suche/R002159, dostęp 27.01.2025.
3.15. Report On The Tripartite Conference In Berlin, 1945 (Potsdam Conference), Library of Congress Digital Collections, https://maint.loc.gov/law/help/us-treaties/bevans/m-ust000003-1224.pdf, dostęp 20.01.2025.
3.16. Skowroński, Janusz, Pomnik Gerharta Hauptmanna ponownie stanął w Szczawnie-Zdroju, w: Przegląd Lubański, 26.09.2016, http://www.lubanski.eu/pomnik-gerharta-hauptmanna-ponownie-stanal-w-szczawnie-zdroju/#:~:text=W%20pi%C4%85tek%2023.09.,(1858)%2C%20tak%C5%BCe%20literat, dostęp 20.01.2025.
3.17. Waldenburg/Wałbrzych, sekcja „Zeitgeschichte“, https://ome-lexikon.uni-oldenburg.de/orte/waldenburg-walbrzych, dostęp 19.01.2025.
4. Spis ilustracji
1. Wstęp
1.1. Fontanna Ojczyzny w Trewirze, zdjęcie własne.
2. Tło historyczne
2.1. Propagandowa mapa „Okaleczenie Niemiec”, za: Braun, Franz; Ziegfeld, Arnold Hillen; Geopolitischer Geschichtsatlas, Dresden, 1930.
2.2. Przebieg granic Polski między 1918 a 1947, za: FronterasDePolonia19201947.svg: Rowanwindwhistlerderivative work: Master Uegly - Eigenes Werk, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=49936854, dostęp 21.01.2025.
2.3. Mapa do paktu Ribbentrop-Mołotow, 28.09.1939, za: Recke, Michael; Remmers, Michael; Roeder, Corinna, Fakten oder Fantasie? Karten erzählen Geschichten! Ausstellung vom 4. Mai bis 1. Juli 2017 in der Landesbibliothek Oldenburg, Oldenburg, 2017, S. 112-113.
2.4. Manifest Lubelski, Moskwa 1944, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3b/PKWN_Manifest.jpg, dostęp 17.01.2025.
2.5. Plan przemieszczenia niemieckiej ludności, 20.11.1945, Enactments And Approved Papers of the Control Council, Vol. 1, Library of Congress Digital Collections, https://tile.loc.gov/storage-services/service/ll/llmlp/61035888_Volume-I/61035888_Volume-I.pdf, s. 199-201, dostęp 21.10.2024.
2.6. „Niemals Oder-Neisse-Linie“, Plakat wyborczy CDU z Nadrenii-Północnej Westfalii, 1947 r., https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/39/KAS-Oder-Neisse-Linie-Bild-5870-3.jpg, dostęp 11.01.2025.
2.7. Plakat Niemieckiego Zjazdu Ślązaków, Kolonia 26-28.06.1959, Stiftung Haus der Geschichte der Bundesrepublik Deutschland, https://www.landeskunde-online.de/rhein/geschichte/expo/hdg/vertreibung/schlesien.htm, dostęp 06.01.2025.
2.8. Helmut Kohl i Tadeusz Mazowiecki podczas Mszy Pojednania w Krzyżowej, 12.11.1989 r., https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Krzy%C5%BCowa_Mazowiecki_Kohl_1989.jpg/682px-Krzy%C5%BCowa_Mazowiecki_Kohl_1989.jpg, dostęp 21.01.2025.
3. Historia rodziny Palica
3.1. Dawidów w latach 30-tych, Archiwum rodzinne rodziny Klimasiewicz.
3.2. Świadectwo gimnazjalne Heleny Klimasiewicz, Lwów 1939 r., Archiwum rodzinne rodziny Palica.
3.3. Świadectwo Heleny z sowieckiej szkoły, Dawidów 1941 r., Archiwum rodzinne rodziny Palica.
3.4. Potwierdzenie dostawy mleka, Stanisław Klimasiewicz, Dawidów 1944 r., Archiwum rodzinne rodziny Klimasiewicz.
3.5. Stanisław Klimasiewicz po powrocie z przymusowych robót w Majdanku ze swoimi kuzynkami, Dawidów 1942 r., Archiwum rodzinne rodziny Klimasiewicz.
3.6. Wesele w Dawidowie, 1932 r. (w tle widoczne słomiane ocieplenie domu), Archiwum rodzinne rodziny Klimasiewicz.
3.7. Plakat propagandowy "Ziemia czeka", lata 40-te, zdjęcie własne z wystawy „Wrocław 1945-2016“ w Centrum Historii "Zajezdnia", Wrocław, 27.12.2024.
3.8. Plakat propagandowy "Na Zachód – tam trzeba twych rąk", lata 40-te, zdjęcie własne z wystawy „Wrocław 1945-2016“ w Centrum Historii "Zajezdnia", Wrocław, 27.12.2024.
3.9. Karta ewakuacyjna, Roman Kotiuszko, Lwów 1946 r., Archiwum rodzinne rodziny Klimasiewicz.
3.10. Opis mienia pozostawionego, Maria Klimasiewicz, Dawidów 1946 r., Archiwum rodzinne rodziny Klimasiewicz.
3.11. Instrukcja handlowo-taryfowa dla transportu nr 4575, Pyskowice 1946 r., Archiwum rodzinne rodziny Zielonka.
3.12. Akt nadania gospodarstwa, Stanisław Klimasiewicz, Wołów 1947 r., Archiwum rodzinne rodziny Klimasiewicz.
3.13. Władysław i Helena Palica ze swoim synem w Krzyżowej, 1949 r., Archiwum rodzinne rodziny Palica.
3.14. Władysław Palica (z prawej) z przyjacielem na ulicy Świdnickiej we Wrocławiu, lata 50-te, Archiwum rodzinne rodziny Palica.
4. Historia rodziny Lempert
4.1. Haus Schlesien z pomnikiem Gerharta Hauptmanna, https://www.hausschlesien.de/wp-content/uploads/2022/09/slider-website-startseite-222.png, dostęp 23.01.2025.
4.2. Rozkaz specjalny dla ludności Bad Salzbrunn (Szczawna Zdroju), 14 lipca 1945 r., https://de.m.wikipedia.org/wiki/Datei:Bad_Salzbrunn_Sonderbefehl_1945.jpg, dostęp 17.01.2025.
4.3. Indywidualne zawiadomienie o wypędzeniu, ze słowem „niemiec” celowo napisanym małą literą, Wołów, 9 sierpnia 1946 r., zdjęcie udostępnione przez Haus Schlesien.
4.4. Opaska dla niemieckich wypędzonych, 1945 r., https://de.m.wikipedia.org/wiki/Datei:Armbinde_N_002.jpg#:~:text=Beschreibung&text=Deutsch%3A%20Armbinde%20f%C3%BCr%20Deutsche%2C%20die,%22N%C4%9AMEC%22%20(Deutscher), dostęp 11.01.2025.
4.5. Kamień ku pamięci Josepha von Eichendorffa przed Haus Schlesien w Königswinter-Heisterbacherrott, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Gedenkstein_Joseph_von_Eichendorff_Haus_Schlesien.jpg/800px-Gedenkstein_Joseph_von_Eichendorff_Haus_Schlesien.jpg, dostęp 23.01.2025.
4.6. Weißstein (Biały Kamień) widziany z wysokiego lasu, 1926 r., za: Richter, Adolf, Chronik von Weißstein - Kreis Waldenburg i. Schl. Eine frankische Bauernsiedelung in ihrer Entwickelung zum niederschlesischen Industrieorte, Weißstein, 1926, https://www.dbc.wroc.pl/dlibra/doccontent?id=15253, s. 6, dostęp 23.01.2025.
4.7. Pocztówka z Weißstein z dwoma kościołami, 1900 r., https://i.ebayimg.com/images/g/MPAAAOSw2xJnQRiV/s-l1600.webp, dostęp 23.01.2025.
4.8. Pocztówka ze stacją kolejową w Kohlfuhrt (Węglińcu), początek XX wieku, https://de.wikipedia.org/wiki/Datei:Bahnhof_Kohlfurt.JPG, dostęp 11.01.2025.
4.9. Formularz rejestracyjny uchodźcy nr 134895, Manfred Lempert, Mariental, 17 maja 1946 r., Archiwum rodzinne rodziny Lempert.
4.10. Pocztówka z rosyjskiej niewoli, Alfred Lempert, prawdopodobnie 1944 r., Archiwum rodzinne rodziny Lempert.
5. Porównanie perspektyw i Epilog
1.1. My obie z mamą przed pomnikiem Anne Frank w Amsterdamie, 2018, zdjęcie własne, Archiwum rodzinne rodziny Palica.
6. Wywiad z autorką Karoliną Kuszyk
6.1. Zdjęcie Karoliny Kuszyk, © Grzegorz Lityński, https://www.aufbau-verlage.de/sites/default/files/styles/sc_400_auto/public/autor/foto/karolina-kuszyk-c-grzegorz-lity-c5-84ski-2022-2919.jpg?itok=lc7JLRSk.
6.2. My dwie podczas wywiadu, 27.11.2024, Archiwum rodzinne rodziny Palica.
6.3. Polskie i niemieckie wydanie książki Karoliny Kuszyk, zdjęcie własne, Archiwum rodzinne rodziny Palica.
7. Tła
7.1. Strona startowa: https://artsandculture.google.com/asset/borderlanders-before-departure-to-the-recovered-territories-h%C5%82yboka-ukraine/uAGMS7k2nFCq_g?hl=en, dostęp 8.02.2025.
7.2. Wstęp: https://www.bild.bundesarchiv.de/dba/de/search/?yearfrom=&yearto=&query=146-1985-021-09, dostęp 8.02.2025.
7.3. Tło historyczne: Mapa do paktu Ribbentrop-Mołotow, 28.09.1939, za: Recke, Michael; Remmers, Michael; Roeder, Corinna, Fakten oder Fantasie? Karten erzählen Geschichten! Ausstellung vom 4. Mai bis 1. Juli 2017 in der Landesbibliothek Oldenburg, Oldenburg, 2017, s. 112-113.
7.4. Historia rodziny Palica: https://artsandculture.google.com/asset/shifting-poland-western-and-northern-territories-1945-1948-cover/bAEjqWkQSOJy0Q?hl=en, dostęp 8.02.2025.
7.5. Historia rodziny Lempert: https://artsandculture.google.com/asset/an-exchange-bureau-in-legnica/YAFcRVr4GffXdQ?hl=en, dostęp 8.02.2025.
7.6. Porównanie perspektyw i Epilog: https://wyborcza.pl/alehistoria/7,121681,30677988,cztery-i-pol-miliona-polakow-to-potomkowie-przesiedlencow-z.html, dostęp 8.02.2025.
7.7. Wywiad z autorką Karoliną Kuszyk: https://histmag.org/grafika/2023_ciekawostki/przesiedlenia/06.jpg, dostęp 8.02.2025.
7.8. Podziękowania i przekierowania: Zdjęcie Heleny i Władysława Paliców z członkami dalszej rodziny, Krzyżowa 50er Jahre, Archiwum rodzinne rodziny Palica.
7.9. Lista źródeł: https://ego-ploneui.uni-trier.de/illustrationen/sundhaussen-zwangsmigration/vertreibung-von-polen-aus-den-von-deutschen-besetzten-gebieten-1939-img, dostęp 8.02.2025.
7.10. Dziennik Projektu: https://fototekaslaska.pl/galeria/przesiedlenie-ludnosci-z-kresow-wschodnich-3/, dostęp 8.02.2025.